YENİ MADDE:
Hizmet ilişkisi ile diğer iş görme ilişkilerindeki hak sahipliği
MADDE 73- (1) Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça çalışanların bir işletmede yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı tasarımların hak sahibi, işverenleridir.
(2) Çalışanların* bulunduğu işyerindeki genel faaliyet konusu bilgi ve araçlardan faydalanmak suretiyle birinci fıkra kapsamı dışında yaptığı tasarımların hak sahibi, talep edilmesi hâlinde işverenleridir.
(3) Çalışanların tasarımlarına ilişkin hükümler öğrenciler ve ücretsiz olarak belirli bir süreye bağlı olmaksızın hizmet gören stajyerlerin tasarımları ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (l) bendinde* belirtilen öğretim elemanlarının bilimsel çalışmalar veya araştırmalar sonucunda gerçekleştirdiği tasarımlar hakkında da uygulanır.
(4) Hizmet ilişkisi dışında kalan iş görme sözleşmeleri çerçevesinde yapılan tasarımlarda hak sahibi, taraflar arasında akdedilen sözleşme hükümleri çerçevesinde belirlenir.
* SMK md. 2/1 (d): Çalışan: Özel hukuk sözleşmesi veya benzeri bir hukuki ilişki gereğince, başkasının hizmetinde olan ve bu hizmet ilişkisini işverenin gösterdiği belli bir işle ilgili olarak kişisel bir bağımlılık içinde ona karşı yerine getirmekle yükümlü olan kişiler ile kamu görevlilerini,
** 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunun md. 3/1 (l): (7100 sayılı Kanun ile değişik - RG. 06.03.2018)
l) Öğretim Elemanları: Yükseköğretim kurumlarında görevli öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve araştırma görevlileridir.
m) Öğretim Üyeleri: Yükseköğretim kurumlarında görevli profesör, doçent ve doktor öğretim üyeleridir.
(1) Profesör: En yüksek düzeydeki akademik unvana sahip kişidir.
(2) Doçent: Üniversitelerarası Kurul tarafından verilen doçentlik akademik unvanına sahip kişidir.
(3) Doktor Öğretim Üyesi: Doktora çalışmalarını başarı ile tamamlamış, tıpta, diş hekimliğinde, eczacılıkta ve veteriner hekimlikte uzmanlık unvanını veya Üniversitelerarası Kurulun önerisi üzerine Yükseköğretim Kurulunca tespit edilen belli sanat dallarının birinde yeterlik kazanmış olan akademik unvana sahip kişidir.
n) Öğretim Görevlisi: Yükseköğretim kurumlarında okutulan dersleri vermek, uygulama yapmak veya yaptırmakla yükümlü olan öğretim elemanıdır.
Araştırma görevlileri
MADDE 33
a) Araştırma görevlileri, yükseköğretim kurumlarında yapılan araştırma, inceleme ve deneylerde yardımcı olan ve yetkili organlarca verilen ilgili diğer görevleri yapan öğretim elemanıdır. Bunlar ilgili anabilim veya anasanat dalı başkanlarının önerisi, Bölüm Başkanı, Dekan, enstitü, yüksekokul veya konservatuvar müdürünün olumlu görüşü üzerine rektörün onayı ile araştırma görevlisi kadrolarına en çok üç yıl süre ile atanırlar; atanma süresi sonunda görevleri kendiliğinden sona erer. Bunlar aynı usulle yeniden atanabilirler.
GEREKÇE:
Madde ile, çalışanların bir işletmede yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletmenin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı tasarımların hak sahibinin işverenler olduğu düzenlenmiştir. Burada tasarım hakkının işverene verilmesinin sebebi hukukumuzda tasarımların ekonomik saiklerle ele alınmasıdır. Buna göre işveren çalıştırdığı kişiye belli bir ücret ödeyerek, ona araç-gereç sağlayarak ve yatırım yaparak belli bir risk almakta iken çalışan ise sözleşmesi sonucu yaptığı çalışmanın karşılığını almaktadır. Bu nedenle tasarım hakkı sahipliği işverene verilmiştir.
Maddenin ikinci fıkrasında ise sözleşmeden kaynaklanan bir gereklilik olmaması halinde işyerindeki bilgi ve donanımdan faydalanarak yapılan tasarımlarda hak sahipliği düzenlenmiş ve bu durumda da hak sahipliği talep etmesi halinde işverene verilmiştir.
Maddenin üçüncü fıkrasında 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu uyarınca öğretim elemanı sayılan kişiler tarafından yapılmış tasarımlar ile öğrenciler ve ücretsiz olarak belirli bir süreye bağlı olmaksızın hizmet gören stajyerlerin yapmış olduğu tasarımlarda da hak sahipliğinin işverenlere ait olduğu düzenlenmiştir.
Maddenin dördüncü fıkrasında hizmet ilişkisi dışında kalan iş görme sözleşmeleri çerçevesinde yapılan tasarımlarda hak sahipliğinin taraflar arasında akdedilen sözleşme hükümleri çerçevesinde belirleneceği düzenlenmiştir.
Karşılaştırma Tablosu (Yeni-Eski):
| 73 | 14, 15, 16 |
| 73/1,2 | 14/1,2 |
| 73/3 | 15/1,2 |
| 73/4 | 16 |
Bağlantılı sınıf için karş. SMK md. 2/1 (d)
ESKİ MADDE: (554 Sayılı TASARIM KHK)
Hizmet İlişkisinde Hak Sahibi
Madde 14 – Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken tasarladıkları tasarımların sahipleri bunları çalıştıranlardır.
Sözleşmesi gerektirmediği halde iş yerindeki bilgiler ve araçlardan faydalanmak suretiyle bir tasarım yapan memur, hizmetli ve işçinin yaptıkları tasarımın sahipleri bunları çalıştırandır.
Bu takdirde, memurun, hizmetlinin ve işçinin yaptığı tasarımın önemi göz önüne alınarak tespit edilecek bir bedele hakkı olur.
Taraflar bu bedel konusunda anlaşamadıkları takdirde, söz konusu bedel mahkemece tespit edilir.
Üniversite Mensuplarının Tasarımları
Madde 15 – Üniversitelere bağlı fakülte ve yüksek okullarda bilimsel çalışma yapmakta olan öğretim elemanlarının tasarımları üzerindeki hak, 14 üncü madde hükmünden farklı olarak öğretim elemanlarına aittir.
Öğretim elemanı sıfatı, Yüksek Öğretim Kanunu hükümlerine göre belirlenir.
Öğretim kurumu tasarımla sonuçlanan araştırmalar için özel olarak belli araç ve gereçleri sağlamak suretiyle harcamalarda bulunmuşsa, öğretim elemanları öğretim kurumuna tasarımın değerlendirildiğini yazı ile bildirmek ve talep halinde tasarımın ne şekilde değerlendirildiği ve elde edilen kazanç miktarı hakkında bilgi vermekle yükümlüdür. Öğretim kurumu, kendisine yapılan yazılı bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde elde edilen kazançtan uygun bir miktarın verilmesini talep eder. Ancak, talep edilecek miktar kurum tarafından yapılan harcamaları aşamaz.
Hizmet Sözleşmesi Dışında Kalan Sözleşmelerde Hak Sahipliği
Madde 16 – Hizmet sözleşmesi dışında kalan iş görme sözleşmeleri çerçevesinde yapılan tasarımlarda hak sahibi aksine bir anlaşma yoksa işi veren kişidir.
Yabancı Kaynaklar:
COUNCIL REGULATION (EC) No 6/2002
Section 3: Right to the Community design
Article 14: Right to the Community design
...
3. However, where a design is developed by an employee in the execution of his duties or following the instructions given by his employer, the right to the Community design shall vest in the employer, unless otherwise agreed or specified under national law.
YARGI KARARLARI:
T.C.YARGITAY
11. HUKUK DAİRESİ
2014/17324
2015/2790
2.3.2015
DAVA : Taraflar arasında görülen davada ... Fikri ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemesi'nce verilen 20/03/2014 tarih ve 2011/175-2014/87 Sayılı kararın Yargıtayca incelenmesi tarafların vekilleri tarafından istenmiş ve temyiz dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla, dava dosyası için Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen rapor dinlendikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, layihalar, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup, incelendikten sonra işin gereği görüşülüp, düşünüldü:
KARAR : Davacı vekili, müvekkilinin ... Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Daire Başkanı olduğu dönemde, 03.03.2006 tarihinde davalı şirketin yönetim kurulu üyeliğine seçildiğini, yine müvekkilinin 2006 03957 Sayılı ''beton bariyer'' tasarımlarını 04.09.2006 tarihinde tescil ettirdiğini, bu ürünün üretilmesiyle birlikte şirketin satış ciroları ve karlılığının arttığını, tasarımın üçüncü kişilere kullandırılması halinde dahi sırf lisans bedelinin milyonlarca lira değerinde olduğunu, ancak davalı şirketin, müvekkilinin tasarım hakkından kaynaklanan bedeli müvekkile ödemediğini ileri sürerek, müvekkilinin tasarımdan kaynaklanan alacağının tespitini, bu alacağın şimdilik 15.000 TL'lik kısmının dava tarihinden itibaren işleyecek avans faizi ile birlikte davalıdan tahsilini talep ve dava etmiştir.
Davalı şirket vekili, davanın reddini savunmuştur.
Mahkemece, davacının görevi dahilinde bulunmayan yapmış olduğu tasarımdan dolayı tasarımcı olarak ücreti hak ettiği gerekçesi ile taleple bağlı kalınarak 15.000 TL tasarım bedelinin dava tarihi itibariyle değişir oranlarda avans faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmiştir.
Kararı tarafların vekilleri temyiz etmiştir.
(1) Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, taraf vekillerinin aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan sair temyiz itirazları yerinde değildir.
(2) Dava, tasarım hakkından kaynaklanan alacağın tespiti ve tahsili istemine ilişkindir. Mahkemece Serbest Çalışan Tasarımcılar İçin Tasarım Hizmetlerinin Asgari Ücretlendirilmesine İlişkin Tarife esas alınmak suretiyle tasarım bedeline hükmedilmiştir. Ancak davacı, davalı şirkette yönetim kurulu üyesi olduğu dönemde bu şirket faaliyetleriyle ilgili görev yaparken bu tasarımı meydana getirdiğine göre, davalı şirket adına tescil olunan davaya konu tasarımın sahibi olarak kendisine ödenmesi gereken uygun bedel tespit edilirken; söz konusu tasarımın meydana getirilmesinde davalı şirketin olanaklarından yararlanıp yararlanmadığı ve şirketçe kendisine sağlanan fırsat ve imkanlar da gözetilmek suretiyle, bu tasarımın ekonomik önemi, muhtemel kullanım süresi, varsa bu tasarımlarla ilgili olarak tasarımcı ile tasarım sahibi arasındaki emsal kullanım ücretleri dikkate alınarak uygun bir tasarım bedeline hükmedilmesi gerekirken, herhangi bir bağlayıcılığı olmayan Serbest Çalışan Tasarımcılar İçin Tasarım Hizmetlerinin Asgari Ücretlendirilmesine İlişkin Tarife esas alınmak suretiyle bedel belirlemesi doğru olmamış hükmün temyiz eden taraflar yararına bozulması gerekmiştir.
SONUÇ : Yukarıda (1) numaralı bentte açıklanan sebeplerle taraf vekillerinin sair temyiz itirazlarının REDDİNE, (2) numaralı bentte açıklanan sebeplerle taraf vekillerinin temyiz itirazlarının kabulüyle hükmün temyiz eden taraflar yararına BOZULMASINA, ödedikleri temyiz peşin harcın istekleri halinde temyiz edenlere iadesine, 02/03/2015 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.
Bu kararın KARAR DÜZELTME talebi sonucu verilen karar:
T.C.YARGITAY
11. HUKUK DAİRESİ
2015/11135
2016/46482
6.4.2016
DAVA : Taraflar arasında görülen davada ... Fikri ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemesi'nce verilen 20.3.2014 gün ve 2011/175 - 2014/87 Sayılı kararı bozan Daire'nin 2.3.2015 gün ve 2014/17324 - 2015/2790 Sayılı kararı aleyhinde davalı vekili tarafından karar düzeltilmesi isteğinde bulunulmuş ve karar düzeltme dilekçesinin süresi içinde verildiği de anlaşılmış olmakla, dosya için düzenlenen rapor dinlenildikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, layihalar, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup, incelendikten sonra gereği konuşulup düşünüldü:
KARAR : Davacı vekili, müvekkilinin ... ... olduğu dönemde, 3.3.2006 tarihinde davalı şirketin yönetim kurulu üyeliğine seçildiğini, yine müvekkilinin 2006 03957 Sayılı ''beton bariyer'' tasarımlarını 4.9.2006 tarihinde tescil ettirdiğini, bu ürünün üretilmesiyle birlikte şirketin satış ciroları ve karlılığının arttığını, tasarımın üçüncü kişilere kullandırılması halinde dahi sırf lisans bedelinin milyonlarca lira değerinde olduğunu, ancak davalı şirketin, müvekkilinin tasarım hakkından kaynaklanan bedeli müvekkile ödemediğini ileri sürerek, müvekkilinin tasarımdan kaynaklanan alacağının tespitini, bu alacağın şimdilik 15.000 TL'lik kısmının dava tarihinden itibaren işleyecek avans faizi ile birlikte davalıdan tahsilini talep ve dava etmiştir.
Davalı vekili, davanın reddini istemiştir.
Mahkemece, davanın kabulüne dair verilen karar, taraf vekillerinin temyiz istemi üzerine Dairemizin 2.3.2015 tarihli kararı ile taraflar yararına bozulmuştur.
Bu kez davalı vekili, karar düzeltme isteminde bulunmuştur.
Yargıtay ilamında benimsenen gerektirici sebeplere göre, davalı vekilinin HUMK'nın 440. maddesinde sayılan hallerden hiçbirini ihtiva etmeyen karar düzeltme isteğinin reddi gerekir.
SONUÇ : Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, davalı vekilinin karar düzeltme isteğinin HUMK'nın 442. maddesi gereğince REDDİNE, aşağıda yazılı bakiye 3,20 TL karar düzeltme harcının ve 3506 Sayılı Kanun ile değiştirilen HUMK'nın 442/3. maddesi hükmü uyarınca takdiren 265,00 TL para cezasının karar düzeltilmesini isteyenden alınarak ...'ye gelir kaydedilmesine, 26.4.2016 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Kaynak: KAZANCI HUKUK OTOMASYON (www.kazanci.com)
Davaya Konu tasarım:
Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu
DOKTRİN:"...bazı düzenlemelerde tasarımcı yerine işveren ve yüksek öğretim kurumunun korunmuş olmasıdır. Bu eleştiri çalışanların ürünlerine ilişkindir. Halen bu sorun hakkında son nokta konulmamıştır. Dünya literatüründe en uygun sistem araştırması sürmektedir. SMK, tasarımın yani hak sahibi olarak işvereni ve üniversite mensuplarının tasarımlarında da yüksek öğrenim kurumunu "tasarımcı" kabul edip hak sahibi saymıştır. Çalışan veya yüksek öğretim kurumunun mensubu ise niteliği meçhul bir "bedel" ile yetinmek zorunda bırakılmıştır. Bu bedelin niteliği tasarımın gelirinden devamlı yararlanma olmayıp tasarımın geliri ile zihinsel çabanın sahibinin ilgisinin kesildiği, bir çeşit ilgiyi kesme akçesidir. Batı ülkelerinde bedelin şimdiye kadar çok düşük olması bu çözümün işveren nezdindeki cazibesini arttırmakta Kanun hazırlayıcılar söz konusu baskıyı açıkça hissetmektedirler. Bu gayri adil çözüm mülga KHK'nın 19. maddesindeki "tasarımcı olarak belirtilme hakkı"nı da etkilemiştir. Onun için tasarımcının manevi haklarına yer verilmemektedir."
Kaynak: Ünal Tekinalp/Ersin Çamoğlu, Sınai Mülkiyet Kanunu, Birinci Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017, s.XXXI, XXXII.
Sayın Ünal Tekinalp'in dikkat çektiği 554 sayılı KHK'da bulunan 19. maddenin karşılığı olarak düşünülebilecek SMK md. 71 karşılaştırması için buraya tıklayabilirsiniz.